«Βίβλοι καί βιβλιοθῆκαι εἰσίν οἱ τό πνεῦμα διαφωτίζοντες Φωστῆρες, εἰσί τά ἰατρεῑα τῶν ψυχῶν» Η διαδρομή της Δημόσιας Ιστορικής Βιβλιοθήκης Μηθύμνης «Αργύρης Εφταλιώτης» από το 1859 έως τις μέρες μας.
Στις 26 Ιουλίου του 1859, στην τουρκοκρατούμενη Μήθυμνα ή Μόλυβο, όπως επίσης ονομάζεται η πόλη από τον μεσαίωνα, ιδρύθηκε ο φιλολογικός σύλλογος «Ἀδελφότης τῶν Μουσῶν». Πρώτος και κύριος σκοπός του συλλόγου ήταν η ίδρυση Δημόσιας Βιβλιοθήκης. Όλοι οι κάτοικοι της Μήθυμνας και των γύρω περιοχών είχαν δικαίωμα να δανείζονται βιβλία, ανεξάρτητα από κοινωνική τάξη και ηλικία, να χρησιμοποιούν το δημόσιο αναγνωστήριο και να συμμετέχουν σε πνευματικές δραστηριότητες και εκδηλώσεις. Αργότερα, ο σύλλογος προσέφερε φιλεκπαιδευτικό έργο, διορίζοντας και αμείβοντας δασκάλους, αλλά και φιλόπτωχο, βοηθώντας άπορους μαθητές και τις οικογένειές τους. Οι ιδρυτές της «Εν Μεθύμνη Βιβλιοθήκης της των Μουσών Αδελφότητος», ένας εκ των οποίων ήταν ο πατέρας του Αργύρη Εφταλιώτη, επηρεασμένοι από τις ιδέες του Ελληνικού και Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού και τα μηνύματα της Γαλλικής Επανάστασης, οραματίσθηκαν την πνευματική και εθνική αφύπνιση του τόπου, και την απελευθέρωσή του από τον τουρκικό ζυγό μέσω της παιδείας.
Από το 2009, η Βιβλιοθήκη αποτελεί τη δέκατη Ιστορική Βιβλιοθήκη της χώρας λόγω του μακρού βίου της, αλλά και της παλαιάς συλλογής περίπου 1.000 αξιόλογων και σπάνιων βιβλίων που διαθέτει. Τα παλαιά βιβλία της Βιβλιοθήκης, τα οποία κατά τους προηγούμενους αιώνες είχαν ως στόχο την εκμάθηση της ελληνικής γλώσσας, την προάσπιση της Ορθόδοξης πίστης και τη διάδοση των επιστημών, παρέχουν, σήμερα, δυνατότητα ιστορικής και φιλολογικής μελέτης, αλλά και μελέτης της εξέλιξης του ελληνικού βιβλίου λόγω της καλλιτεχνικής – τυπογραφικής αξίας τους. Η Βιβλιοθήκη φιλοξενεί περίπου 20.000 βιβλία. Το αρχαιότερο βιβλίο χρονολογείται από το 1673 και οι σημαντικότερες σειρές βιβλίων είναι του 19ου αιώνα, συμπίπτουν, δηλαδή, χρονικά με τη βιομηχανοποίηση διεθνώς του βιβλίου και την ανάπτυξη της τυπογραφίας στο νεοσύστατο νεοελληνικό κράτος.
Γι’ αυτούς τους λόγους, η Βιβλιοθήκη αποτελεί σημαντική πηγή έρευνας του ελληνικού και ευρωπαϊκού πολιτισμού. Σημαντική και αξιόπιστη πηγή επιστημονικής μελέτης αποτελούν, επίσης, η παλαιά συλλογή εφημερίδων και περιοδικών, καθώς και το αρχείο της Βιβλιοθήκης.
Η Βιβλιοθήκη φιλοξενεί τόμους από το προσωπικό αρχείο του Μηθυμναίου δημοτικιστή λογοτέχνη Αργύρη Εφταλιώτη, με χειρόγραφα δικά του και του πατέρα του δημοτικισμού και καρδιακού φίλου του, Γιάννη Ψυχάρη. Το 2009 προστέθηκε στην επωνυμία της Βιβλιοθήκης το όνομα του Αργύρη Εφταλιώτη, ως ελάχιστου φόρου τιμής και ευγνωμοσύνης για τη συμβολή του στην απόκτηση «εθνικής λογοτεχνίας και πνευματικού πολιτισμού».
Στους χώρους της Βιβλιοθήκης εκτίθενται τα γυαλιά του Στράτη Μυριβήλη, δωρεά της κόρης του Δροσούλας και της εγγονής του Χριστίνας, μαζί με τη μόνιμη έκθεση φωτογραφίας αρχειακού υλικού που φωτίζει την ιστορική της διαδρομή στο χρόνο.
Σήμερα, η Βιβλιοθήκη ξεπερνά τον παραδοσιακό της ρόλο και εκσυγχρονίζεται μέσω της συμμετοχής της σε Ευρωπαϊκά προγράμματα και της αξιοποίησης των νέων τεχνολογικών μέσων. Συνεργάζεται με σχολεία, πανεπιστημιακά ιδρύματα της Ελλάδας και του εξωτερικού, τοπικούς φορείς και συλλόγους.
Καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους διοργανώνονται εκδηλώσεις, δραστηριότητες, και περιστασιακά σεμινάρια. Υλοποιώντας προγράμματα του Υπουργείου Παιδείας, η Βιβλιοθήκη έχει ψηφιοποιήσει, μοναδικά στην Ελλάδα βιβλία, που αναφέρονται στη Λέσβο και τις κοιτίδες του ελληνικού πολιτισμού στην απέναντι Μικρασιατική ακτή, με σκοπό τη διάσωση και την προσβασιμότητά τους στους πολίτες του κόσμου. Ορόσημο στη μακρόχρονη πορεία της Βιβλιοθήκης αποτελεί η ψηφιοποίηση των θησαυρών της στο πλαίσιο του έργου «Ψηφιακός Ηρόδοτος» (2012-2014).
